Het begin van het boek zet de lezer eigenlijk op het verkeerde been: het gaat over Rosa, een overlevende van de Holocaust, die van plan is haar “souvenirs” aan de Jodenvervolging te verbranden. Rosa bevindt zich in een bijzondere omgeving: een klein theater, met een gang die als een eregalerij behangen is met foto’s en artikelen die met Rosa’s leven te maken hebben. De glitter en glamour uit de eregalerij met foto’s van Miss Survivante de la Shoah, VIP’s die Rosa’s cabaret in Shetl City hebben bezocht en plaatjes van Poolse landschappen contrasteren fel met de herinneringen die Rosa heeft aan haar tijd in een concentratiekamp. Want met het overleven van een oorlog komt het schuldgevoel: Rosa is er nog, omdat ze zichzelf in leven heeft gehouden ten koste van anderen. 

En dan gaat Le cabaret des mémoires van Joachim Schnerf ineens over Samuel, het achterneefje van Rosa. Samuel staat op het punt om vader te worden – zijn vrouw Lisa is in de kraamkliniek – en realiseert zich dat het belangrijk is om herinneringen door te geven aan de volgende generatie. En dus vertelt hij zijn kind, en zijn lezers, over zijn tante Rosa. Maar meer nog dan over Rosa gaat Le cabaret des mémoires over herinneren.

Samuel heeft zijn oudtante Rosa slechts één keer gezien, op de begrafenis van zijn opa, toen hij zelf al volwassen was. Toch had Rosa veel invloed op zijn jeugd. Haar verhaal spreekt dan ook tot de verbeelding. Na de oorlog vertrok Rosa naar de Verenigde Staten, waar ze midden in de woestijn van Texas het cabaret “Camp Camp” opzet, waarin ze avond aan avond haar eigen overlevingsverhaal vertelt. Rondom het cabaret ontstaat een stadje, Shetl City. 

Heel zijn jeugd speelt Samuel met zijn zus en neef het verhaal van Rosa na. In de Vogezen wanen de kinderen zich in Texas, waar ze ontberingen doorstaan om hun oudtante te vinden. Samuels opa en oma spelen het spel mee. De kinderen spelen dat ze cowboys zijn en zien de geschiedenis van hun oudtante als een spannend avontuur. Pas later realiseert Samuel zich hoezeer Rosa’s leven werd bepaald door de Tweede Wereldoorlog.

In de Nederlandse literatuur is het oorlogstrauma een bekend thema. Niet zelden is het loodzwaar. Schnerfs boek valt op omdat het lichter van toon is, hoewel het wel degelijk een serieuze kwestie aansnijdt. Wat doen we namelijk als de eerste generatie er niet meer is en we het met alleen herinneringen moeten doen. Wie zorgt ervoor dat de geschiedenis wordt doorgegeven? 

Le cabaret des mémoires is in het Nederlands vertaal door Liesbeth van Nes en is hier verschenen onder de titel Shetl City. Het is echter al het derde boek van Joachim Schnerf. Zijn eerdere werken hadden dezelfde thematiek als het prachtige Le cabaret des mémoires. 

Joachim Schnerf (2022), Le cabaret des mémoires, Paris, 144 p.