De Tweede Wereldoorlog blijft een onuitputtelijke bron voor de moderne literatuur. Dat blijkt uit de prijswinnende roman Charlotte van David Foenkinos (2014). In deze roman gaat Foenkinos op zoek naar het levensverhaal van de Duitse schilderes Charlotte Salomon. Tegen de tijd dat Hitler aan de macht komt, heeft Charlotte al een aantal traumatiserende ervaringen gehad in haar korte leven: haar moeder pleegde zelfmoord, waarna haar grootouders Charlotte op een verstikkende manier bewaakten en haar vader vluchtte in zijn werk als arts. Als puber ontdekt Charlotte dat ze goed kan schilderen. Als Joodse mag ze niet naar de Kunstacademie, maar bij wijze van uitzondering wordt ze toch toegelaten. Een tijdje leeft ze redelijk onbezorgd, met een stiefmoeder die ze graag mag en een vriendje op wie ze verzot is.  Het anti-Joodse klimaat wordt echter steeds erger en Charlotte besluit naar Frankrijk te vluchten, waar haar grootouders wonen. Daar komt ze tot bloei als schilderes. Als ook in Frankrijk Joden worden vervolgd, wordt Charlotte opgepakt en naar een concentratiekamp gestuurd. Daar overlijdt ze op 26-jarige leeftijd. Haar levenswerk Leben? oder Theater? blijft gespaard en wordt later erg bekend.

 

Als auteur David Foenkinos in Berlijn een expositie ziet van Salomons werk, raakt hij geïnteresseerd in Charlottes levensverhaal. Hij bezoekt alle plekken waar Charlotte heeft gewoond en besluit een roman over haar te schrijven. Het resultaat daarvan is Charlotte, dat meteen de Prix Renaudot én de Prix Goncourt des Lycéens kreeg.

 

Het bijzondere aan de roman is dat Foenkinos elke zin op een aparte regel heeft gezet:

 

“La connivence immédiate avec quelqu’un.

La sensation étrange d’être déjà venu dans un lieu.

J’avais tout cela avec l’œuvre de Charlotte.

Je connaissais ce que je découvrais.”

 

Het effect daarvan is dat de lezer elke regel goed tot zich laat doordringen en niet snel over iets heen leest. Het is een zwaar verhaal dat nog meer gewicht krijgt door de vorm. Foenkinos staat bekend om zijn ietwat gladde schrijfstijl. Hij weet wat mensen graag lezen en vertelt netjes afgeronde verhalen die het ook goed doen als film. Daar kun je een heleboel op aanmerken, wat recensent David Caglioli ook op hilarische wijze deed in l’Obs, maar blijkbaar heeft Foenkinos wel een snaar geraakt bij zowel geoefende –de jury van de Prix Renaudot – als minder geoefende lezers – de scholieren die hem de Prix Goncourt des Lycéens toekenden. Het is waar dat het boek niet heel diepgravend is, maar Foenkinos geeft met zijn roman wel inzicht in het leven onder de bezetter. Bovendien is de thematiek herkenbaar: oorlog, liefde, de gefnuikte artiest, de schrijver die op zoek gaat naar verhalen van vroeger.

 

Charlotte is een uitermate geschikte roman voor scholieren, juist omdat hij sober en eenvoudig is geschreven. Of de roman zo gedenkwaardig is dat hij de Prix Renaudot verdiende, moet nog blijken.

 

David Foenkinos, Charlotte, Gallimard, Paris, 2014, 221 p.

Vertaling door Marianne Kaas: Charlotte, Cossee, Amsterdam, 2015, 224 p.

Uitgeverij Cossee heeft tegelijk met de Nederlandse vertaling van Foenkinos’ roman het werk van Charlotte Salomon uitgebracht: Leven? Of theater?