Franse literatuur in de eindejaarslijstjes van 2022

Het is weer tijd voor de eindejaarslijstjes! Dit jaar is er flink wat Franse literatuur te vinden in de grote kranten. 

Vorig jaar werd de Franse titel al genoemd en nu prijkt de Nederlandse vertaling op bijna elke lijst: Veranderen, methode (Changer, méthode, 2021) van Édouard Louis. In NRC schrijft Thomas de Veen: “ja, die [roman] gaat weer over hetzelfde als zijn vorige vier boeken, namelijk zijn eigen ontworsteling aan het arbeidersmilieu van zijn jeugd – en nee, dat hindert niet. Hij raakt aan universele vragen over identiteit, afkomst en verandering.” 

Zelf las ik het boek ook en was ik onder de indruk van de offers die Louis heeft gebracht om op te klimmen in de maatschappij. Ook was ik geraakt door het gevoel van eenzaamheid dat uit zijn relaas spreekt. Een vriendschap sluit hij nooit zonder reden, hij heeft mensen nodig om vooruit te komen, dus een vriendschap heeft altijd een bijbedoeling. 

De leermeesteres van Édouard Louis, Annie Ernaux, wordt ook diverse keren genoemd. Dat kon ook haast niet anders, want zij won dit jaar de Nobelprijs voor literatuur. Een drietal boeken werd dit jaar (her)uitgegeven in het Nederlands: Meisjesherinneringen (Mémoire de fille, 2016)Schaamte (La honte, 1997) en Het voorval(L’Événement, 2000). Laatst las ik een mooie beschrijving van haar oeuvre in Boekhandel in de bergen (2022), een boek van de Italiaanse dichteres Alba Donati, die Ernaux’ oeuvre als een huis beschouwt: “Het is net alsof Ernaux haar leven heeft opgedeeld in verschillende kamers, in de ene heeft ze haar jeugd ondergebracht, in een andere haar moeder, in weer een andere haar zusje dat is gestorven aan difterie voordat zij geboren was, en zo is er voor elke gebeurtenis een boek.” 

Trouw noemt ook een kinderboek: Jefferson (Jefferson, 2018) van Jean-Claude Mourlevat. Dat is een grappig en opgewekt boek over dieren die in actie komen tegen dierenleed in de bio-industrie. Bas Maliepaard schreef er in juli een enthousiaste recensie over. Degene die de inleiding van de recensie heeft geschreven, lijkt het boek noch de recensie goed te hebben gelezen, want die verandert de kroongetuige in het slachtoffer van een moord. 

In NRC wordt een titel genoemd die nog niet in Nederlandse vertaling is verschenen: anéantir (2022) van Michel Houellebecq. De vertaling verschijnt in maart 2023. De uitgever beschrijft het boek als volgt: “November 2026. De Franse presidentsverkiezingen komen er weer aan, de zittende president kan na zijn tweede termijn niet worden herkozen, dus het hele veld ligt open en radicaal rechts maakt een goede kans. Dan verschijnt er op internet een onmogelijk realistische nepvideo waarin een van de voornaamste kandidaten wordt geëxecuteerd. De verantwoordelijkheid voor het onderzoek komt terecht bij topambtenaar Paul Raison, en over hem gaat dit boek: over zijn pogingen om een grote terroristische dreiging te pareren, maar vooral ook over zijn privéleven, zijn relatie met zijn vrouw, zijn familie. Na ruim 700 pagina’s blijven we verdwaasd achter.” Recensente Margot Dijkgraaf was na het lezen van anéantir “toe aan een wandeling in de heuvels en een glas Beaujolais”. Geen geschikt boek om de gemiddelde examenkandidaat voor te schotelen, lijkt me.

De diepst verborgen herinnering van de mens (La plus secrète mémoire des hommes, 2021) van Mohammed Mbougar Sarr is evenmin een roman die geschikt is voor beginnende (Frans-) lezers. In de Volkskrant schreef Henk Pröpper dat het geen boek is “dat zich gemakkelijk overgeeft”. Desalniettemin – of misschien juist daardoor – heeft Pröpper van de roman genoten: “De roman bezit de vitaliteit van een nog jonge man, maar een die eeuwen en bibliotheken lijkt te hebben verwerkt, en die de hele koloniale geschiedenis in alle aspecten doorschouwt.”  

In de Volkskrant wordt ook Kijk ons dansen (Regardez-nous danser, 2021) van Leïla Slimani getipt. Dat is het tweede deel uit de familiekroniek Le pays des autres, waarin Slimani probeert het verhaal van haar familie in de Frans-Marokkaanse geschiedenis te plaatsen. Het zijn heel andere boeken dan Chanson douce, waarmee ze de Prix Goncourt won in 2016, en Dans le jardin de l’ogre (2016), maar sommige thema’s keren wel terug. Bij het verschijnen van het eerste deel uit de trilogie, zei ze dat zelf zo: “Ik wilde het soort roman dat ik ging schrijven veranderen… Ik wilde iets groters, ik wilde de grote ruimte en het klimaat en lange jaren, ik wilde een personage volgen van zijn kindertijd tot zijn dood, waarschijnlijk omdat ik dat als lezer leuk vind. Toen ik een tiener was, was ik een grote fan van de Russische saga.” 

Als laatste wordt in de Volkskrant Kijken door een sleutelgat van Roger Martin du Gard genoemd. Dat is een selectie die vertaalster Anneke Alderliefste heeft gemaakt uit de egodocumenten van de Nobelprijswinnaar (1881-1958). Ook Trouw-recensent Ger Leppers is lyrisch over het boek: “Zijn beschouwelijke, onbevangen maar scherpe blik, zijn sterk ontwikkeld gevoel voor vriendschap en warme humanisme ­geven zijn werk tijdloze waarde.”

Ger Leppers noemt nog een oorspronkelijk Franstalig boek: Het einde van de bijen (La fin des abeilles, 2022) van de Waalse Caroline Lamarche. Lamarche “schildert, in haar eigen elegante taal, het leven van een hardwerkende vrouw uit de pre-feministische periode, die, belast met de zorg voor huis, ­kinderen en tuin, nooit op waarde is geschat en nu overgeleverd is aan de geprivatiseerde zorg.” De vertaling werd uitgegeven door uitgeverij Vleugels, die inmiddels een groot aantal titels heeft verzameld in de Franse reeks.

Ten slotte noemt Trouw een boek van taalkunstenaar Georges PerecDe wedergekeerden (Les Revenentes, 1972). Het bijzondere aan dit boek is dat de enige gebruikte klinker een e is. In het hele boek, dus. Wat een klus dat was, vertelde vertaler Guido van de Wiel in Trouw. Hij is er wel twaalf jaar mee bezig geweest. In dit fragment lees je het resultaat.

Wat me in het bovenstaande overzicht opvalt, is dat veel van de getipte titels helemaal niet zo makkelijk te lezen zijn. Er zitten echte literaire puzzels bij, waar je helemaal door gegrepen kunt raken. Dat maakt ze misschien wat minder geschikt voor lezers met wat minder ervaring, zeker als je de oorspronkelijke versie zou willen lezen. Maar daarvoor zijn er nu juist vertalers, die de vele mooie Franse literaire werken vertalen die elk jaar verschijnen.